Jak wynika z Dyrektywy 2019.944, a także Dyrektywy RED II, podstawowymi instytucjami niezbędnymi dla przeprowadzenia procesu transformacji energetycznej w gminach miejskich, są klastry energii. W związku z powyższym, warto przeanalizować bariery ograniczające rozwój samorządnej energetyki rozproszonej.

Niektóre z barier ograniczających rozwój klastrów energii ma podłoże techniczne i dotyczy przede wszystkim sieci przesyłowych nie przystosowanych do zmiany systemu energetycznego państwa z centralnego na rozproszony, a także niedojrzałości technologii magazynowania energii. Pracę nad rozwiązaniem tych problemów są podejmowane zarówno przez Operatorów Systemu Dystrybucji, jak i Polskie Sieci Elektroenergetyczne (w zakresie przystosowania sieci), jak i instytucje technologiczne na całym świecie (w technologii zakresie magazynowania energii). Pozostałe bariery ograniczające dalszy rozwój klastrów energii mają charakter prawny.

Bariery prawne blokujące rozwój klastrów energii można podzielić ze względu na ograniczenia w przestrzeni wytwarzania energii elektrycznej oraz ograniczenia w przestrzeni organizacji działalności klastra energii. W pierwszej grupie występują m.in. brak osobnej ścieżki pozyskiwania warunków przyłączenia, gdy podmiot znajduje się w posiadaniu magazynów energii lub deklaruje powiązanie inwestycji w odnawialne źródła energii z budową magazynów energii; zasada 10H ograniczająca budowę elektrowni wiatrowych na znacznej części państwa; zniesienie ulgi kogeneracyjnej w 2019 r., a także brak definicji legalnej dla drewna energetycznego. W drugiej grupie należy wskazać m.in. brak wielu rozporządzeń wykonawczych dla Prawa Energetycznego oraz Ustawy o Odnawialnych Źródłach Energii, w konsekwencji czego wiele funkcji przewidzianych dla klastrów energii (m.in. dystrybucja energii, obrót energią) mają charakter martwych przepisów. Ponadto brak legalnej definicji umowy sprzedaży energii z odnawialnych źródeł energii, a także nieklarowność przepisów normujących pojęcie linii bezpośredniej.

Z uwagi na jeden z celów istnienia klastrów energii, którym jest wewnętrzne bilansowanie społeczności energetycznej, niezwykle ważnym problemem jest ograniczenie rozbudowy instalacji produkujących energie elektryczną. W kontekście braku osobnej ścieżki pozyskiwania warunków przyłączenia do sieci elektroenergetycznej, należy zwrócić uwagę na sytuację, w której w niezwykle dynamiczny sposób w Polsce zostało wybudowanych wiele instalacji fotowoltaicznych. Większość dotychczas wybudowanych instalacji fotowoltaicznych ma charakter małych instalacji prosumenckich znajdujących się na dachach gospodarstw domowych (z końcem 2021 r. w Polsce funkcjonowało około 700 000 prosumentów). Niemniej proces oddawania nowych, dużych elektrowni słonecznych wciąż postępuje, w wyniku czego sieci elektroenergetyczne zarządzane przez Operatorów Systemu Dystrybucji (w przypadku linii sN, nN, a także o napięciu 110 kV, są to: Tauron, Energa, Innogy, Polska Grupa Energetyczna, Enea) oraz Polskie Sieci Elektroenergetyczne (w przypadku linii przesyłowych, a także linii o napięciu 220 kV, 400 kV, 750 kV) coraz częściej odmawiają wyrażenia zgody na przyłączenie farm fotowoltaicznych do sieci. Najczęstszą przyczyną wskazywaną przez Operatorów Systemu Dystrybucji oraz Polskie Sieci Elektroenergetyczne jest brak warunków technicznych w zakresie mocy przyłączeniowej. Takie decyzje są konsekwencją ograniczonej ilości energii elektrycznej, która może zostać przyjęta przez sieci elektroenergetyczne. Co do zasady instalacje odnawialnych źródeł energii nie osiągają swoich maksymalnych mocy przewidzianych przy budowie, jednak w wyniku wyjątkowo korzystnych warunków atmosferycznych (pogoda charakteryzująca się wysokim nasłonecznieniem oraz silnym, stabilnym wiatrem) elektrownie słoneczne oraz elektrownie wiatrowe mogą produkować wyższe ilości energii elektrycznej niż zazwyczaj.

Odpowiedzią na zaistniały problem mogłoby być wprowadzenie nowej, osobnej procedury dla podmiotów chcących uzyskać warunki przyłączenia do sieci elektrowni opartej o instalacje odnawialnych źródeł energii w sytuacji posiadania lub deklarowania budowy magazynów energii. W sytuacji wyższej produkcji energii elektrycznej oraz krytycznej sytuacji w liniach elektroenergetycznych magazyn energii znajdujący się przy instalacjach fotowoltaicznych lub elektrowniach wiatrowych mógłby przechowywać wyprodukowaną energie elektryczną. W efekcie czego połączona z magazynem energii, elektrownia składająca się z odnawialnych źródeł energii nie stanowiłaby zagrożenia dla systemu elektroenergetycznego państwa, więc w ten sposób zostałyby zlikwidowane przeszkody w związku z podłączeniem niniejszej instalacji do sieci.

Kolejną barierą prawną dotykającą zwłaszcza przemysłowe klastry energii są ograniczenia w lokowaniu źródeł wiatrowych, będące efektem tzw. zasady „10H”. Zasada „10H” została wprowadzona za pomocą ustawy z dn. 20 maja 2016 r. o inwestycjach w zakresie elektrowni wiatrowych. Oznacza ona, że w odległości dziesięciokrotności wysokości elektrowni wiatrowej od istniejących zabudować mieszkalnych i form chronionej przyrody nie mogą być realizowane inwestycje w elektrownie wiatrowe. W efekcie czego wyłączeniu spod powyższych inwestycji zostało 99% obszaru Polski.

Niniejsza zmiana prawna mogłaby być uzupełniona poprzez wprowadzenie wyłączeń od ustanowionych wymogów i procedur dla inwestycji w elektrownie wiatrowe planowych na terenach zabudowy techniczno-produkcyjnej i terenach infrastruktury technicznej, stworzenie możliwości budowania źródeł energii odnawialnej przez podmioty zewnętrzne (w stosunku do właścicieli sieci elektroenergetycznych, do których zostaną one przyłączone) i wprowadzanie produkowanej w nich energii elektrycznej do sieci wewnątrzzakładowych linią bezpośrednią.

Kolejną szczególnie wartą głębszego omówienia barierą prawną ograniczająca proces klasteryzacji sektora energetycznego w Polsce jest brak wielu rozporządzeń wykonawczych dla Prawa Energetycznego oraz Ustawy o Odnawialnych Źródłach Energii. Szczególnie dotyczy to funkcji agregatora energii elektrycznej na obszarze klastra energii. Jak zauważa Ministerstwo Klimatu i Środowiska: „Państwa członkowskie zobowiązano do zapewnienia:

• aby agregatorzy mogli oferować odbiorcom umowy w zakresie agregacji bez konieczności uzyskania zgody swojego sprzedawcy przez tych odbiorców,
• sprawiedliwego udziału agregatorów we wszystkich rynkach energii elektrycznej oraz traktowania agregatorów na równi z innymi uczestnikami rynku przez operatorów systemów elektroenergetycznych, także gdy udzielają zamówień na usługi,
• przepisów określających rolę i obowiązki przypisane wszystkim uczestnikom rynku oraz przepisy w zakresie wymiany danych między uczestnikami rynku.”

Niestety, aktualnie brakuje rozporządzeń, które uszczegółowiałby ramy prawne w ramach, których ma funkcjonować agregator. W konsekwencji czego klastry energii mają trudność w zagwarantowaniu swoim partnerom dostępu do rynku energii elektrycznej. Agregacja umożliwiłaby wszystkim grupom odbiorców, tj. przemysłowym, komercyjnym oraz gospodarstwom domowym, dostęp do rynku energii elektrycznej, na którym będą mogły oferować swoją elastyczność oraz energię, którą wytwarzają we wysłanym zakresie.