Zagłębie Dąbrowskie historycznie jest częścią Małopolski, dziś jednak znaczna jego część należy do województwa śląskiego. Najważniejsze miasta Zagłębia Dąbrowskiego to Będzin, czyli historyczna stolica regionu, Sosnowiec jako miasto o największej liczbie mieszkańców i Dąbrowa Górnicza jako to o największym terytorium. O tożsamości śląskiej mówi się wiele, w mediach jednak na próżno szukać wzmianek o tożsamości Zagłębia. Choć śląskie zwyczaje, gwara i kultura są zdecydowanie bardziej widoczne, nie oznacza, że w przypadku Zagłębia one nie istnieją.

O tejże odrębności Zagłębia od Śląska może świadczyć fakt irytacji ludności Zagłębia, gdy mówi się o nich jako o “Śląsku”. Sama wiedza o zagłębiowskiej tożsamości jest niewielka nawet wśród mieszkańców tego terenu, może to jednak być spowodowane tym, że spora część ludności dzisiejszego Zagłębia pochodzi z innych części Polski, a ich przodkowie przyjechali tu za pracą. 

Odrębność Zagłębia od Śląska wynika nie tylko z historycznej przynależności Zagłębia do Małopolski, ale także z czasów zaborów. Ponadto rzeka Brynica po dziś dzień uważana jest za granicę między Śląskiem a Zagłębiem. Badaczka Dobrawa Skonieczna-Gawlik, badająca kulturę Zagłębia wskazywała na obecność w tej lokalnej kulturze obyczajów, strojów ludowych czy nawet swoistej gwary, o której dziś się zapomina. 

Przez długi czas Zagłębie nie miało jednak jednolitego, uniwersalnego symbolu. Symbolami Zagłębia można było nazwać Zamek w Będzinie, herb piłkarskiego klubu Zagłębie Sosnowiec czy też Pałac Kultury Zagłębia. Z inicjatywy stowarzyszenia Forum Dla Zagłębia Dąbrowskiego wraz z mieszkańcami stworzono herb Zagłębia Dąbrowskiego. Cała akcja miała na celu wzmocnienie regionalnej tożsamości mieszkańców. Ówczesny wiceprezydent (dziś włodarz miasta) Arkadiusz Chęciński zapoczątkował akcję znaków stojących przy wjazdach do zagłębiowskich miast. Na znakach widnieje wcześniej wspomniany herb oraz napis “Zagłębie Dąbrowskie witamy”. 

Zagłębie ma swoją odrębność także w tradycjach kulinarnych, których próżno szukać na Śląsku. Lokalnymi daniami są chociażby zupa fitka, garusek ze śliwek, żur na grzybach, zacierka z  mąki na mleku, polewka z  kwaśnego mleka, grzyby duszone w maśle z jajecznicą czy kapusta z  grochem. Wiele z tych dań, choć kojarzone stricte z którymś ze świąt, przetrwały do dziś i nadal są serwowane na zagłębiowskich stołach.

Kolejną ciekawą kwestią jest gwara zagłębiowska. Przez lata niewiele się o niej mówiło, jednakże w ostatnim czasie pojawia się coraz więcej akcji mających na celu promowanie gwary zagłębiowskiej. Na popularności zyskuje chociażby fanpage na Facebooku “Gwara zagłębiowska dla ciućmoków”, która nawiązuje do używanego do dziś w Zagłębiu słowa “ciućmok”, oznaczającego osobę nieporadną, nieudacznika. Właściciele strony prowadzą także sklep internetowy z gadżetami nawiązującymi do powiedzeń czy słów z tej gwary właśnie.
Powstają także lokalne inicjatywy mające na celu promowanie zagłębiowskiej kultury. W Dąbrowie Górniczej odbywał się Międzykulturowy Festiwal Folklorystyczny “Zagłębie i Sąsiedzi”, który był formą konkursów dla lokalnych, dziecięcych zespołów ludowych. Sama tradycja zespołów ludowych w Zagłębiu również jest silna, a najbardziej znanym jest Zespół Pieśni i Tańca “Gołowianie”, który ma na celu propagowanie zagłębiowskiego folkloru. Zespół ma sekcje nie tylko dla dorosłych, ale i dla dzieci od 3 roku życia, co jest rewelacyjną okazją do przekazywania lokalnych tradycji młodym pokoleniom.

Choć tożsamość i kultura Zagłębia Dąbrowskiego nie jest tak widoczna i propagowana jak kultura śląska, z całą pewnością nie można stwierdzić, że nie istnieje. Pomimo stereotypów o wzajemnej niechęci do siebie Ślązaków i Zagłębiaków należy pamiętać, że obydwa regiony stanowią dziś integralną część województwa śląskiego. Dlatego też obydwie grupy powinny wzajemnie promować swoją kulturę i wspierać się w jej propagowaniu, a to z pewnością wzmocniłoby kulturalną różnorodność w regionie.