W 2024 roku Europa stoi przed skomplikowanymi wyzwaniami w zakresie produkcji żywności, które wynikają z konfliktów interesów między tradycyjnym rolnictwem a nowoczesnymi wymogami ochrony środowiska, globalizacją rynków oraz rosnącym naciskiem wielkich korporacji na sektor rolny. Tło tych wyzwań stanowi szerokie spektrum problemów, od zmian klimatycznych po polityki handlowe, które bezpośrednio wpływają na życie i stabilność europejskich rolników. Protesty rolników, które rozprzestrzeniają się na terenie całej Unii Europejskiej, są odzwierciedleniem frustracji i niepokoju wobec tych zagadnień, w szczególności przepisów środowiskowych, podatkowych, i konkurencji z tanimi importami​​​​.

Podczas gdy wielkie korporacje odgrywają znaczącą rolę w kształtowaniu globalnego rynku żywności, małe gospodarstwa rolne znajdują się pod presją, walcząc o przetrwanie i możliwość konkurencji. Niemniej jednak, małe gospodarstwa mają niezastąpioną wartość dla zrównoważonej produkcji żywności, zachowania bioróżnorodności i ochrony dziedzictwa kulturowego krajobrazów rolniczych Europy​​.

Celem tego tekstu jest zbadanie złożonych problemów związanych z produkcją żywności w Europie, zwrócenie uwagi na zasadność protestów rolników oraz podkreślenie roli, jaką małe gospodarstwa mogą odgrywać w przeciwdziałaniu negatywnym wpływom dominacji wielkich korporacji. Analiza ta ma na celu nie tylko przedstawienie istniejących wyzwań, ale również zasugerowanie możliwych ścieżek wspierających zrównoważony rozwój rolnictwa w Europie, w taki sposób, aby harmonijnie łączyć tradycyjne metody upraw z nowoczesnymi wymaganiami ochrony środowiska i rynku.

W niniejszym tekście zostaną przedstawione nie tylko przyczyny i skutki aktualnych problemów, ale również przegląd strategii i rozwiązań, które mogą wspierać małe gospodarstwa, umacniając ich rolę w produkcji zdrowej, zrównoważonej żywności dla przyszłych pokoleń Europejczyków. Dzięki temu możliwe będzie nie tylko zmniejszenie konfliktów i napięć społecznych, ale również budowanie silniejszego, bardziej odporne systemu żywnościowego w Europie.

Kontekst problemu

W ostatnich latach rolnicy w całej Europie stanęli w obliczu szeregu wyzwań, które znacząco wpłynęły na ich zdolność do utrzymania rentowności i zrównoważonej produkcji. Główne przyczyny protestów rolników można przypisać trzem kluczowym obszarom: presji cenowej, regulacjom środowiskowym oraz konkurencji z importem.

Presja cenowa jest bezpośrednim wynikiem rosnących kosztów produkcji, takich jak energia, nawozy i transport, które często nie są proporcjonalnie rekompensowane w cenach rynkowych produktów rolnych. W połączeniu z politykami skupionymi na obniżaniu inflacji żywnościowej, wiele gospodarstw rolnych boryka się z trudnościami w pokryciu podstawowych kosztów operacyjnych.

Regulacje środowiskowe, choć konieczne dla ochrony zasobów naturalnych i zapewnienia długoterminowej zrównoważoności, stawiają przed rolnikami dodatkowe wyzwania. Wymogi takie jak konieczność pozostawienia części ziemi odłogiem, ograniczenia w zakresie stosowania pestycydów i nawozów, a także wdrażanie skomplikowanych procesów certyfikacji zwiększają obciążenie administracyjne i finansowe małych i średnich producentów.

Konkurencja z krajów, w których obowiązują mniej rygorystyczne standardy środowiskowe i socjalne, prowadzi do nieuczciwej konkurencji na rynku. Produkty przywożone z Ukrainy czy krajów bloku Mercosur, korzystające z ulg celnych i kwotowych, wywierają presję na europejskie ceny, jednocześnie nie spełniając standardów narzucanych unijnym rolnikom​​​​.

Wpływ wielkich korporacji na produkcję żywności objawia się w kilku wymiarach. Monopolizacja rynku przez duże koncerny agrochemiczne i spożywcze ogranicza różnorodność dostępnych na rynku nasion, produktów i technologii, co prowadzi do zaniku bioróżnorodności i uzależnienia rolników od drogich, opatentowanych rozwiązań. Taka dominacja wpływa negatywnie na lokalne gospodarki i małe gospodarstwa, które nie są w stanie konkurować z globalnymi gigantami pod względem skali produkcji czy ceny, zwiększając nierówności w dostępie do zasobów i rynków​​. W rezultacie, europejski sektor rolny znajduje się na rozdrożu, gdzie konieczność adaptacji do zmieniających się realiów środowiskowych, ekonomicznych i społecznych jest równie pilna, co wyzwaniem. Rozwiązanie tych problemów wymaga holistycznego podejścia, które zrównoważy potrzeby środowiskowe, gospodarcze i społeczne, wspierając jednocześnie małe gospodarstwa w ich dążeniu do zrównoważonej produkcji żywności.

Cytowany fragment pochodzi z raportu Think Tank Silesia „Analiza protestów rolników. Kto ma rację?”