Prawo do mieszkania jest zagadnieniem o złożonym charakterze, podlegającym regulacjom zarówno na poziomie krajowym, jak i międzynarodowym. Początkowym fundamentem tego prawa było wprowadzenie Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, które w art. 25 stanowi, że każdy człowiek ma prawo do warunków życia obejmujących zdrowie, dobrobyt, oraz mieszkanie. To zapisanie w międzynarodowych dokumentach praw człowieka istotnej roli mieszkania świadczy o jego kluczowym znaczeniu jako fundamentu godnego życia. W kolejnym etapie, Deklaracja Habitat II ONZ, zatwierdzona również przez Polskę, wprowadziła zobowiązania do działań mających na celu umożliwienie dostępu do cenowo przystępnych obiektów mieszkalnych, poprawę dostępu do terenów i kredytu, a także wsparcie dla tych, którzy nie są w stanie skorzystać z rynku mieszkaniowego. Inicjatywa ta miała istotne konsekwencje, wprowadzając w 2002 roku program ONZ ds. Osiedli Ludzkich i Program ONZ ds. Prawa do Mieszkania (UNHRP). Celem tego programu jest stopniowe wprowadzanie prawa do odpowiednich warunków mieszkaniowych, obejmując działania wspierające ONZ, monitorowanie postępów, badania i analizy dotyczące prawa do mieszkania.

W kontekście europejskim, prawa dotyczące mieszkania są akcentowane w dwóch kluczowych dokumentach: Art. 34 Karty Praw Podstawowych i art. 31 zmienionej Karty Społecznej Rady Europy. Oba akty prawnie określają prawo każdej osoby mieszkającej na terytorium Unii Europejskiej do dostępu do zdrowego, stosownego mieszkania o przystępnej cenie. Karta Społeczna Rady Europy dodatkowo zobowiązuje sygnatariuszy do zapewnienia skutecznego wykonania prawa do mieszkania, poprzez popieranie dostępu do mieszkań o odpowiednim standardzie, zapobieganie i ograniczanie bezdomności oraz uczynienie kosztów mieszkań dostępnymi dla osób o ograniczonych zasobach.

Inicjatywa URBAN-Logement Parlamentu Europejskiego wprowadziła Eurpejską Kartę Mieszkalnictwa, uznając mieszkanie za dobro pierwszej potrzeby, prawo społeczne leżące u podstaw europejskiego modelu społecznego i element godności ludzkiej. Mieszkanie według tej karty jest kluczowym czynnikiem włączenia społecznego i utrzymania spójności społecznej Unii Europejskiej. Prawo do mieszkania w Polsce jest regulowane przez Konstytucję RP, która w art. 75 zobowiązuje władze publiczne do prowadzenia polityki sprzyjającej zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych obywateli, zwalczania bezdomności, wspierania rozwoju budownictwa socjalnego oraz popierania działań obywateli zmierzających do uzyskania własnego mieszkania. Ponadto, istnieją ustawy wspierające prawa lokatorów i świadczące pomoc socjalną, takie jak ustawa o ochronie praw lokatorów czy ustawa o pomocy społecznej.

W Europie, kraje takie jak Austria, Dania, Francja, Irlandia, Litwa, Niemcy, Słowacja, Węgry, Holandia i Wielka Brytania także regulują prawa związane z mieszkalnictwem. W Austrii, Federalna Ustawa Konstytucyjna z 1929 określa odpowiedzialność rządu federalnego za ustawodawstwo dotyczące mieszkań, natomiast w Danii uchwalono ustawę o współdziałaniu przy zapewnianiu mieszkań w 1993 roku. We Francji istnieje wiele aktów prawnych, takich jak Ustawa Besson’a czy ustawy dotyczące pomocy ludziom bezdomnym. W Niemczech prawa do mieszkania są regulowane zarówno na poziomie federalnym, jak i lokalnym, z konstytucyjnym prawem do mieszkania na poziomie landów.

W Stanach Zjednoczonych, prawa dotyczące mieszkań są uregulowane na poziomie federalnym i lokalnym. Federalna Polityka Mieszkaniowa obejmuje szereg programów i inicjatyw, takich jak Federalny Program Mieszkalnictwa dla Niskiego Dochodu, mające na celu zapewnienie dostępu do przystępnych cen mieszkań. Równocześnie, lokalne władze podejmują działania w celu dostarczenia mieszkań o różnych cenach, zwracając uwagę na potrzeby społeczności lokalnych.

Podsumowując, analiza stanu prawa do mieszkania w Polsce i Europie ukazuje złożoność regulacji na różnych poziomach. Konstytucje, akty prawne międzynarodowe i krajowe, a także inicjatywy społeczne tworzą kompleksowy system wsparcia obywateli w zaspokajaniu tego fundamentalnego prawa człowieka. Wartościowe jest także dostrzeżenie różnic między krajami, zarówno w zakresie regulacji, jak i podejścia do tego problemu, co stanowi istotny kontekst dla dalszych działań mających na celu poprawę warunków mieszkaniowych na świecie.

Cytowany fragment pochodzi z raportu Think Tank Silesia „Przyszłość budownictwa mieszkaniowego”