Współcześnie stoimy przed jednym z największych wyzwań dla ludzi, jakimi są postępujące zmiany klimatyczne. Zmiany zachodzące w klimacie obejmują swoim wpływem niemal wszystkie dziedziny życia ludzi. Występują wśród nich ekstremalne zjawiska pogodowe, powodzie, fale upałów, pustynnienie, ulewne deszcze, obsunięcia ziemi, a także coraz mniejszy poziom różnorodności biologicznej. Przeciwdziałanie zmianom klimatycznym, a zwłaszcza globalnemu ociepleniu, stało się ambicją polityczną wielu państw oraz organizacji międzynarodowych. Temat zmniejszenia tempa wzrostu średniej globalnej temperatury do 1,5 stopnia Celsjusza (poziomu określonego przez Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu – IPCC, jako bezpieczny dla populacji ludzkiej) nieustannie powraca na corocznych Szczytach Klimatycznych oraz innych panelach poświęconych ochronie środowiska, które odbywają się na całym świecie.

Szczególnie odpowiedzialna za ok. 10 proc. światowej emisji gazów cieplarnianych Unia Europejska zdecydowała się podjąć na swoje sztandary hasło neutralności emisyjnej. W grudniu 2019 r., Komisja Europejska ogłosiła projekt Europejskiego Zielonego Ładu – sztandarowego programu Unii Europejskiej, za sprawą którego wspólnota miałaby osiągnąć neutralność dla klimatu już w 2050 r. Założeniami głównych elementów Europejskiego Zielonego Ładu są: dostarczenie czystej i bezpiecznej energii, wdrażanie gospodarki o obiegu zamkniętym, zaadaptowanie budynków do niższego zapotrzebowania na energię, przyspieszenie przejścia na zrównoważoną i inteligentną mobilność, ochrona i odbudowa ekosystemów oraz bioróżnorodności, przystosowanie do zmiany klimatu, ochrona zdrowia.

Głównymi założeniami dotyczącymi przejścia na czystą energię są: 1. zapewnienie przystępnych cenowo i bezpiecznych dostaw energii, 2. stworzenie w pełni zintegrowanego, wzajemnie połączonego i cyfrowego unijnego rynku energii, 3. nadanie priorytetu efektywności energetycznej, poprawienie charakterystyki energetycznej budynków oraz rozwój sektora energetycznego opartego głównie na źródłach odnawialnych.

Aby osiągnąć powyższe założenia, Komisja Europejska sugeruje cele polegające na: budowie powiązanych ze sobą systemów energetycznych i lepiej zintegrowanych sieci wspierających odnawialne źródła energii, promowanie innowacyjnych technologii i nowoczesnej infrastruktury, zwiększenie efektywności energetycznej i promowanie ekoprojektów, obniżenie emisyjności w sektorze gazowym, promowanie inteligentnej integracji wszystkich sektorów gospodarki, wzmocnienie pozycji konsumentów i pomoc dla państw Unii Europejskiej w przeciwdziałaniu ubóstwu energetycznemu, propagowanie unijnych norm i technologii energetycznych na arenie światowej, a także wykorzystanie całego potencjału europejskiej morskiej energii wiatrowej.

Aby zrealizować większość postawionych wyżej założeń oraz celów niezbędne jest wdrożenie transformacji energetycznej na poziom samorządu terytorialnego. Komisja Europejska proponuje, aby nastąpiło zastąpienie energetyki centralnie zarządzanej na rzecz energetyki rozproszonej. Stanowisko Unii Europejskiej w zakresie rozwoju energetyki rozproszonej zostało przedstawione w Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2018/2001 z dn. 11 grudnia 2018 r. w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych oraz w Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady 2019/944 z dn. 5 czerwca 2019 r. w sprawie wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej. Rozproszenie źródeł energii ma wiązać się z bardziej racjonalnym wykorzystaniem lokalnego potencjału: dostępu do surowców energetycznych, odnawialnych źródeł energii, innowacji w obszarze wytwarzania, przesyłu, dystrybucji, a także na efektywniejsze zarządzanie odbiorem energii.

Aby zadowalająco zrealizować powyższe, ambitne cele musimy wykorzystać wszystkie dostępne nam narzędzia. Niemożliwe jest przeprowadzenie dojrzałej i wszechstronnej transformacji energetycznej, bez udziału elementu miejskiego. W tym kontekście kluczowe są jednostki samorządu terytorialnego. Kluczowym dokumentem w gminach w zakresie zmian klimatu są Plany Gospodarki Niskoemisyjnej (PGN).

Obecnie w Polsce istnieje niewiele miejscowości pozbawionych tego dokumentu strategicznego. Dzięki, jak zauważa Wojciech Kusek: „Pośród wielu innych, nie mniej istotnych celów rozwojowych jednostek samorządu terytorialnego, zaczęły nabierać znaczenia również wysiłki na rzecz poprawy efektywności energetycznej, zmniejszenia zapotrzebowania na energię oraz zwiększenia udziału wykorzystania odnawialnych źródeł energii”. Kolejnym etapem rozwoju świadomości, a także budowy transparentności w zakresie podejmowania decyzji miejskich są ustawowe Plany zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, a także nieobligatoryjne Plany Działań na rzecz Zrównoważonej Energii i Klimatu (SECAP) i Miejskie Plany Adaptacji do Zmian Klimatu.