Przez ostatni rok prowadziliśmy warsztaty badawcze z udziałem 30 młodych Ukraińców (18-26 lat) zamieszkujących województwo śląskiego. Naszym celem było zrozumienie jakie są idealne warunki do dobrej integracji uchodźców i jakie są najważniejsze bariery integracji. Działania odbywały się w ramach projektu Polsko-Ukraińskiej Wymiany Młodzieży realizowanej przez Klaster Innowacji Społecznych.

Województwo śląskie od dawna stanowiło miejsce spotkania różnych kultur, a jego historia była związana z migracjami ludności z różnych regionów Europy. Cudzoziemcy, którzy osiedlają się w tym miejscu, przyczyniają się do zróżnicowania społeczeństwa oraz wpływają na jego kulturowe i społeczną tkankę. Proces migracji wynika z dynamicznego rozwoju regionu, procesów związanych z globalizacją i potrzebami rynku pracy, co powoduje, że miejsce to przyciąga cudzoziemców szukających szansy rozwoju zawodowego, możliwości edukacyjnych i stabilności życiowej. Jak jednak wskazywali uczestnicy naszego projektu na podstawie swojego doświadczenia, istnieją konkretne aspekty wymagające poprawy. W tym rozdziale skupiliśmy się na opisie problemów związanych z integracją społeczną i sposobach ich rozwiązania.

Jak wskazywali uczestnicy naszego projektu, współczesna polityka migracyjna, oparta na zasadach otwartości i akceptacji różnorodności kulturowej, ma na celu ułatwienie i usprawnienie procesu przyjmowania cudzoziemców, co powinno przyczyniać się do wzrostu integracji społecznej. Powody migracji są różne: cudzoziemcy poszukują lepszych możliwości zarobkowych, dobrego dostępu do edukacji, bezpiecznego miejsca do życia, co stanowi czynnik rozróżniający profil przyjezdnych. Na Śląsku pojawiają się więc różnorodne grupy: studenci i uczniowie, młodzi pracownicy czy uchodźcy. Ważnym aspektem związanym z pojawieniem się cudzoziemców w województwie śląskim jest wojna tocząca się w Ukrainie. Od momentu wybuchu tego konfliktu zbrojnego, czyli od 24 lutego 2022 roku, w Śląskim Urzędzie Wojewódzkim nadano PESEL ponad 150 000 obywatelom Ukrainy. Cudzoziemcy przynoszą ze sobą różnorodność kulturową, własne tradycje i doświadczenia, które wzbogacają społeczeństwo, lecz praktyka pokazuje, że wraz z nowymi perspektywami pojawiają się nowe wyzwania. Uczestnicy naszego projektu na podstawie własnych doświadczeń zidentyfikowali problemy, z jakimi przyszło im się mierzyć, z kolei obywatele polscy z którymi rozmawialiśmy, opowiedzieli o doświadczeniach z perspektywy zarówno osób wspierających Ukraińców, jak i tych, którzy sami doświadczają ograniczeń w działaniach mających na celu integrację społeczną.

Warto na początku zaznaczyć, że zarówno na poziomie europejskim, jak i krajowym istnieją różne programy i inicjatywy ー rządowe i pozarządowe ー których celem jest wspieranie procesu integracji. Obejmują one kursy językowe, wsparcie zawodowe, pomoc w zakwaterowaniu i inne usługi związane z legalizacją pobytu. Osoby biorące udział w naszym projekcie zgodnie przyznały, że integracja to dynamiczny i dwustronny proces, w którym zarówno migranci, jak i społeczeństwo powinny odgrywać aktywną rolę. Jest to więc proces, który  wymaga zaangażowania, adaptacji i współpracy. Nasi uczestnicy zgodzili się co do tego, że uwarunkowania kulturowe stanowią istotny aspekt tej problematyki.. Cudzoziemcy konfrontują się bowiem z innym językiem, obyczajami, normami społecznymi, a czasami nawet systemem wartości niż te, które znali i przyjmowali jako coś niezmiennego, charakterystycznego i swojego.

Najbardziej oczywistym, ale też pilnym wyzwaniem, z którym spotkali się młodzi ludzie, jest bariera językowa. Wskazywali oni, że mimo iż polski i ukraiński są językami słowiańskimi, różnice w gramatyce, wymowie i słownictwie utrudniają komunikację, a nauka nowego języka to proces długotrwały. Wielu Ukraińców wciąż więc czuje się niepewnie w kontakcie z Polakami. Jak wskazali, brakuje możliwości rozwoju umiejętności językowych na wyższym poziomie niż podstawowy. W województwie jest bowiem szeroka dostępność kursów dla początkujących, które jednak nie wystarczają do płynnego porozumiewania się. Warto też dodać, że zarówno w większości miejsc pracy, jak i na uczelniach czy w szkołach, gdzie pracują lub uczą się młodzi Ukraińcy, wymaga się komunikatywnej znajomości języka polskiego.

Z brakiem biegłości językowej wiążą się problemy z komunikacją. Chodzi nie tylko o poszukiwanie pracy czy też rozumienie procedur formalnych (np. jak założyć firmę, jakie dokumenty są potrzebne w celu wynajmu mieszkania, czy kwestie dotyczące zatrudniania cudzoziemców przez polskich pracodawców), lecz także problemy z adaptacją w nowym środowisku, a co za tym idzie ー zawieranie nowych znajomości czy przyjaźni. W dyskusji na temat roli integracji społecznej w życiu cudzoziemców uczestnicy naszego projektu wskazywali na silną potrzebę tworzenia klubów integracji, które będą nastawione na budowanie mostów między naszymi narodami. Brakuje miejsc, w których Polacy i Ukraińcy mieliby okazję do spotkań, wymiany doświadczeń i poznawania swoich kultur. Duża rolę w pomoc cudzoziemcom odgrywają organizacje pozarządowe, które jednak często zapominają, że oprócz oferowania ogólnie pojętego wsparcia ważne jest także wspieranie wymiany międzykulturowej poprzez angażowanie się we wspólne działania, tak aby Ukraińcy poczuli, że są ważną częścią naszego społeczeństwa. Jest to o tyle ważne działanie, że zapobiega powstawaniu gett kulturowych, w których cudzoziemcy skupiają się  wyłącznie na budowaniu relacji w swojej społeczności, co w dłuższej perspektywie może prowadzić do izolacji i niechęci wobec integracji z lokalną społecznością. Zjawisko to może przyczynić się do negatywnych konsekwencji dla obu stron: powstają stereotypów, ludzie wzajemnie się do siebie uprzedzają, co mocno utrudnia proces integracji.

W warsztatach i dyskusji na temat integracji społecznej Ukraińców i Polaków wypracowano rekomendacje w następujących obszarach:

1. Edukacja kulturowa i językowa. Warto inwestować w programy nauczania języka polskiego dla cudzoziemców, które będą obejmować całościowe kształcenie, tak aby nie tylko ułatwić cudzoziemcom komunikację w podstawowym zakresie, lecz przede wszystkim wyposażyć ich w narządzie, dzięki któremu będą oni mogli skutecznie integrować się ze społeczeństwem, uczestniczyć w wymianie kulturowej oraz realizować własne potrzeby. Ponadto ważne jest organizowanie warsztatów i spotkań kulturowych, które będą wzmacniać świadomość różnorodności kulturowej i promować wzajemne zrozumienie.
2. Ułatwianie dostępu do rynku pracy. Integracja społeczna jest ściśle związana z możliwością znalezienia pracy i utrzymania się w nowym warunkach.  Znalezienie stabilnego zatrudnienia zapewnia środki do życia, ale także pozwala na aktywne zaangażowanie w społeczeństwie, nawiązywanie relacji i budowanie poczucia przynależności. Wspieranie programów szkoleniowych, które pomogą cudzoziemcom zdobyć odpowiednie kwalifikacje, dostosowane do lokalnych potrzeb rynku pracy, może przyspieszyć proces integracji i zmniejszyć ryzyko marginalizacji.
3. Współpraca z pracodawcami i sektorem prywatnym. Współdziałanie między organizacjami pozarządowymi, władzami lokalnymi a sektorem prywatnym jest kluczowe w procesie ułatwiania dostępu migrantów do rynku pracy. Udzielanie wsparcia pracodawcom w zakresie rekrutacji migrantów, szkolenia kadry zarządzającej w zakresie różnorodności oraz tworzenie programów integracyjnych w miejscu pracy może przyczynić się do sukcesu zarówno migrantów, jak i przedsiębiorstw.
4. Programy wsparcia i doradztwa. Kluby integracji, organizacje pozarządowe oraz instytucje państwowe powinny oferować migrantom wsparcie i poradnictwo w zakresie szukania pracy, tworzenia CV, przygotowania do rozmów kwalifikacyjnych oraz innych aspektów związanych z procesem rekrutacyjnym. Warto także zachęcać pracodawców do angażowania migrantów w różnorodne programy wsparcia i szkolenia w miejscu pracy.
5. Sport i kultura. Organizowanie imprez sportowych, kulturalnych i artystycznych, które są otwarte dla mieszkańców i cudzoziemców, może przyczynić się do wzajemnego poznania się oraz tworzenia poczucia tożsamości regionalnej. Sport jest jednym z najbardziej uniwersalnych języków, który łączy ludzi niezależnie od narodowości czy języka. Treningi, zawody czy inne imprezy sportowe są okazją do nawiązywania przyjaźni, rozwijania umiejętności komunikacyjnych oraz budowania płaszczyzny porozumienia. Z kolei wymiana kulturowa między narodami może ujawnić wspólne korzenie i podobieństwa, jednocześnie zachęcając do  celebrowania różnorodności i bogactwa kultur. Inicjowanie wspólnych projektów, takich jak wystawy fotograficzne, warsztaty artystyczne czy pokazy filmowe, to wspaniała okazja do aktywnego uczestnictwa w życiu kulturalnym kraju zarówno dla cudzoziemców, jak i społeczności lokalnej.
6. Współpraca z organizacjami pozarządowymi. NGO odgrywają kluczową rolę we wspieraniu integracji społecznej. Partnerstwa z takimi organizacjami są szansą na dokładną identyfikację potrzeb cudzoziemców oraz oferowanie skutecznych programów wsparcia, takich jak poradnictwo prawne, usługi zdrowotne czy pomoc psychologiczna. Powinny one nie tylko oferować doraźną pomoc, lecz przede wszystkim aktywnie wpływać na proces aklimatyzacji i adaptacji migrantów.
7. Tworzenie interdyscyplinarnych zespołów ds. integracji. W celu skutecznej koordynacji działań na rzecz integracji rekomendujemy stworzenie zespołu składającego się między innymi z przedstawicieli administracji publicznej, organizacji pozarządowych, przedsiębiorców czy cudzoziemców. Zespół ten mógłby na bieżąco identyfikować problemy, wsłuchując się w głos poszczególnych jego członków i odpowiadając na ich potrzeby.

Szok kulturowy, którego doświadczają imigranci po przybyciu do nowego miejsca, może utrudnić proces akceptacji i asymilacji z lokalnym społeczeństwem. Dlatego tak kluczowe dla wypracowania harmonijnych relacji między grupami społecznymi są zrozumienie i akceptacja różnorodności kulturowej. Warto zaznaczyć, że szok kulturowy to naturalna reakcja na nowe, nieznane środowisko. Migranci potrzebują czasu na przystosowanie się do nowych warunków. W procesie tym niezwykle istotne są wsparcie lokalnej społeczności, programy wsparcia oferowane przez rząd i samorząd, a także aktywność pojedynczych obywateli. Integracja społeczna między cudzoziemcami a obywatelami Polski staje się zatem kluczowym wyzwaniem, które wymaga całościowego podejścia bazującego na zrozumieniu uwarunkowań kulturowych i społecznych. Warto podkreślić, że duża część zadań w szeroko rozumianej “integracji” jest realizowana przy współudziale samych zainteresowanych, a także znacznie skuteczniejszymi podmiotami realizującymi te procesy mogą być organizacje społeczne, w szczególności organizacje zrzeszające samych uchodźców. Mamy nadzieję, że nasze badanie przysłuży się do lepszego ukształtowania polityki migracyjnej naszego województwa, który obok Mazowieckiego jest najczęściej wybieranym regionem w Polsce.

Sprawdź naszą publikację!