Celem każdego państwa jest nieustanny rozwój, który przejawia się we wszelkich sektorach i poprzez wszelakie aktywności. Jednym z żywotnych wyznaczników statusu quo państwa jest kondycja gospodarki. Ta z kolei jest wypadkową wielu czynników, które kształtują jej finalny kształt. Co do zasady, gospodarki narodowe swoim zasięgiem obejmują powierzchnie danego państwa. Innymi słowy, jest to działalność gospodarcza na danym obszarze, łącznie ze wszystkimi procesami zachodzącymi w jej ramach. Wraz z upowszechnieniem się globalizacji i umiędzynarodowieniem poszczególnych gospodarek narodowych wzrosła rola korporacji transnarodowych. To właśnie one, za pomocą swoich atrybutów są w stanie bezpośrednio wpływać na charakter gospodarek narodowych.

Opinie na temat wpływu międzynarodowych korporacji są podzielone. Początkowo postrzegane jako zagrożenie dla suwerenności gospodarek narodowych, z czasem zyskały miano katalizatorów wzrostu gospodarczego. Dzięki liberalizacji handlu międzynarodowego oraz postępowi technicznemu ich ekspansja w coraz to nowych krajach wciąż nabiera tempa, a silne zaplecze finansowe umożliwia im prowadzenie badań na niedostępną dla innych skalę, sprawiając, że podmioty te posiadają najbardziej zaawansowane cywilne technologie. Doświadczenie handlowe zdobywane na rynku globalnym, a także wypracowane metody zarządzania i organizacji międzynarodowej produkcji często o wiele lat wyprzedzają rozwiązania stosowane w krajowych przedsiębiorstwach.

Warto również nadmienić, iż prócz postrzegania korporacji narodowych jako katalizatora rozwoju i postępu, dominuje pogląd, jakoby były one substytutem słabego rządu. Jest to spowodowane wieloma czynnikami. Jako główny argument podaje się możliwość wywierania wpływu na krajową legislację. Globalna konkurencja pozwoliła korporacjom dyktować warunki, w których działają, i zmniejszyła tym samym zdolność decyzyjną państw, dotyczącą m.in. sfery podatków czy regulacji w zakresie inwestycji bezpośrednich.

Sytuacja, w której korporacja transnarodowa wchodzi na konkretny rynek, niesie za sobą szereg implikacji. Wśród nich należy wyszczególnić przede wszystkim efekty ekonomiczne jak i społeczne. Wśród efektów ekonomicznych wyróżnia się wymuszony wzrost konkurencyjności, ponieważ wejście na krajowy rynek dużego potentata o wielomilionowym kapitale, stanowi wyzwanie dla rodzinnych biznesów. Z kolei, tzw. know how, czyli wiedza, jaką posiada, może stanowić przyczynek ekonomicznego wzrostu tych przedsiębiorstw. Ta kategoria jest tu traktowana ogólnie, czyli odnosi się do konkretnych zachowań gospodarczych, rzemiosła czy ogółu informacji.

Korporacje mogą wpływać na podniesienie produktywności partnerów poprzez różne sposoby, takie jak wspieranie ze strony technicznej, asysta przy rozpoczynaniu konkretnej produkcji, wprowadzanie innowacyjnych rozwiązań, pomoc w wyszkoleniu kadry, wsparcie organizacyjne, logistyczne czy inicjowanie przedsiębiorczości poprzez udostępnienie licencji.

Kolejnym efektem ekonomicznym jest powszechne tworzenie się sieci powiązań (linkages), które objawiają się za sprawą bilateralnych umów handlowych. Jedną stroną umowy zostaje korporacja transnarodowa, zaś drugą stroną jest przedsiębiorstwo kraju goszczącego. Prócz bezpośrednich powiązań wyróżnia się również tzw. backward linkages, czyli taki typ umowy, który opiewa np. na partnerstwie w zakresie dostarczania surowców czy półproduktów niezbędnych do obsługiwanie konkretnej produkcji.

Społeczny wymiar przedsiębiorstw międzynarodowych przejawia się również w wielu aspektach życia. Globalny rozwój handlu pobudził ponadnarodowe ruchy społeczne, które wywierają presję na korporacje i biorą na siebie większą odpowiedzialność za społeczne i środowiskowe konsekwencje ich działalności, zwłaszcza w krajach rozwijających się.

To jeden z koronnych argumentów, które przejawiają za społecznym wpływem korporacji transnarodowych. On z kolei, ma swoje odbicie w gustach konsumentów, choćby poprzez bojkoty konsumenckie powodowane polityką danej korporacji transnarodowej. Również konsumenci, którzy cechują się w swoich poglądach antyglobalizmem lub alterglobalizmem, często inicjują akcje wymierzone przeciwko wspomnianym przedsiębiorstwom.

Korporacje transnarodowe często za pomocą kosztownych akcji promocyjnych, happeningów czy promocji wpływają na gusta konsumenta (głównie dzieci), a co za tym idzie, torują sobie drogę do monopolu na danym rynku, wypierając narodowe przedsiębiorstwa np. wykorzystując efekt skali.

Podsumowując, działalność korporacji transnarodowych niesie za sobą korzyści jak i zagrożenia. W celu minimalizacji szkodliwego wpływu na gospodarkę danego państwa należy skupić się na uszczelnianiu krajowej legislacji w taki sposób, aby ograniczać ryzyko nadużyć ze strony międzynarodowych przedsiębiorstw. Jak zostało wspomniane, jest to niezwykle trudne, ponieważ korporacje transnarodowe są wyposażone w ogromne środki finansowe i narzędzia, za pomocą których mogą wywierać wpływ na dane państwo czy region.

Tekst autorstwa Adriana Misiaka

Artykuł powstał w ramach Regionalnego Ośrodka Debaty Międzynarodowej w Katowicach, dofinansowanego ze środków Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Publikacja wraża jedynie poglądy autora i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP.