WPROWADZENIE 

W erze postępującej cyfryzacji i rosnącej dominacji technologii, globalny krajobraz ekonomiczny stoi w obliczu bezprecedensowej transformacji. Automatyzacja, choć jest źródłem innowacji i efektywności, rzuca cień niepewności na tradycyjne modele zatrudnienia w wielu gospodarkach. Niewątpliwie, technologiczna rewolucja przynosi obietnicę zwiększonej produktywności. Jednakże jej nieskrępowana ekspansja może prowadzić do erozji tradycyjnych miejsc pracy. W tym samym czasie, paradoksalnie, technologia staje się źródłem nowych profesji, które jeszcze dekadę temu byłyby uznane za science fiction. Szczególną uwagę zasługuje rozwój Sztucznej Inteligencji (SI) i jej aplikacji w różnych sektorach. Modele takie jak GPT, Bing Chat czy Bard przedefiniowały interakcje człowiek-maszyna, stając się nie tylko narzędziami komunikacji, ale i wsparcia w wielu profesjonalnych branżach. DALL·E, zdolny do tworzenia unikalnych grafik, czy Midjourney, specjalizujący się w analizie wizualnej, to tylko niektóre z innowacji, które mają potencjał zrewolucjonizować sektory od marketingu po projektowanie. Dla państw narasta konieczność adaptacji do tej dynamicznie zmieniającej się rzeczywistości. W świecie, gdzie zawody ewoluują w zawrotnym tempie, elastyczność staje się kluczem – zarówno w kontekście indywidualnych karier, jak i strategii edukacyjnych. Warto podkreślić, że skutki tej transformacji nie są jednolite; różnią się w zależności od specyfiki regionalnej, poziomu rozwoju czy charakterystyki sektora. 

W niniejszym artykule skupimy się na analizie wpływu tych zmian na ekonomiczne fundamenty państw, z naciskiem na kwestie wynagrodzeń oraz potencjalne zagrożenia dla stabilności gospodarczej. 

POTENCJALNE SKUTKI DLA GOSPODARKI 

Automatyzacja, wspierana przez zaawansowane technologie takie jak Sztuczna Inteligencja (SI), przynosi zarówno możliwości, jak i wyzwania dla globalnych gospodarek. Jej wpływ na strukturę zatrudnienia jest niezaprzeczalny, ale jakie są konsekwencje dla gospodarek państw? 

a) Zmieniająca się struktura zatrudnienia W miarę jak technologie automatyzacyjne stają się bardziej zaawansowane, wiele tradycyjnych zawodów jest zagrożonych. Jednakże równocześnie obserwujemy pojawienie się nowych specjalizacji, które wymagają interakcji człowieka z technologią. 

Przykład 1: W sektorze motoryzacyjnym, firmy takie jak Tesla inwestują w automatyzację produkcji, co prowadzi do redukcji tradycyjnych miejsc pracy na rzecz specjalistów od robotyki. 

Przykład 2: W branży finansowej, automatyczne systemy doradztwa (robo-advisors) zastępują tradycyjnych doradców finansowych, oferując klientom szybsze i bardziej efektywne usługi.

b) Wpływ na wzrost gospodarczy i produktywność Automatyzacja ma potencjał do zwiększenia globalnej produktywności, ale korzyści te mogą być nierównomiernie rozłożone. Kraje o rozwiniętych gospodarkach mogą odnieść większe korzyści, podczas gdy gospodarki rozwijające się mogą stanąć przed wyzwaniami związanymi z adaptacją technologii. 

Przykład 1: Kraje takie jak Japonia, które inwestują w automatyzację produkcji, doświadczają wzrostu produktywności, ale jednocześnie borykają się z wyzwaniami demograficznymi. 

Przykład 2: W Indiach, rozwój sektora IT i automatyzacji przyczynił się do znaczącego wzrostu gospodarczego, ale jednocześnie stworzył nierówności w dochodach. 

c) Sektorowe różnice w adaptacji technologii Nie wszystkie sektory adaptują się do automatyzacji w tym samym tempie. Przykładowo, sektory takie jak finanse czy IT mogą doświadczyć szybszej transformacji, podczas gdy opieka zdrowotna czy edukacja mogą wymagać bardziej złożonej integracji technologii z ludzkim wkładem. 

Przykład 1: W sektorze medycznym, mimo postępów w technologii, ludzki dotyk i interakcja pozostają kluczowe, co sprawia, że automatyzacja jest stosowana w ograniczonym zakresie.

 Przykład 2: W przemyśle rozrywkowym, technologie takie jak VR (wirtualna rzeczywistość) czy AR (rozszerzona rzeczywistość) przekształcają sposób, w jaki konsumenci doświadczają treści, co prowadzi do powstania nowych miejsc pracy w dziedzinie projektowania i programowania.

d) Wynagrodzenia w erze automatyzacji

Zmieniający się krajobraz rynku pracy będzie miał wpływ na strukturę wynagrodzeń. W sektorach, gdzie automatyzacja jest bardziej zaawansowana, mogą wystąpić presje na obniżenie płac. Jednakże, specjaliści w dziedzinach związanych z nowymi technologiami mogą oczekiwać wzrostu wynagrodzeń z powodu wzrostu popytu na ich umiejętności.

Przykład 1: W Stanach Zjednoczonych, specjaliści od technologii blockchain mogą oczekiwać wynagrodzeń znacznie wyższych niż przeciętna płaca, ze względu na rosnący popyt na ich umiejętności.

Przykład 2: W Europie, pracownicy w sektorach narażonych na automatyzację, takich jak produkcja czy obsługa klienta, doświadczają stagnacji lub spadku wynagrodzeń w porównaniu z sektorami bardziej innowacyjnymi.

RYNEK PRACY W EPOCE AUTOMATYZACJI

Automatyzacja, choć przynosi korzyści w postaci zwiększonej produktywności, rodzi wiele pytań dotyczących przyszłości wynagrodzeń. W wielu branżach, gdzie technologia zastępuje ludzką pracę, obserwujemy presję na obniżenie płac. W sektorach takich jak transport czy produkcja, wprowadzenie technologii może prowadzić do redukcji miejsc pracy, co z kolei może wpłynąć na obniżenie średnich wynagrodzeń.

Z drugiej strony, pojawienie się nowych specjalizacji, które wymagają zaawansowanych umiejętności technicznych, prowadzi do wzrostu popytu na specjalistów w tych dziedzinach. Specjaliści od analizy danych czy programiści specjalizujący się w technologiach SI mogą oczekiwać wynagrodzeń znacznie wyższych niż średnia branżowa. Eksperci w dziedzinie cyberbezpieczeństwa, w obliczu rosnących zagrożeń w cyberprzestrzeni, stają się niezwykle wartościowymi specjalistami na rynku pracy.

Jednakże automatyzacja może pogłębiać nierówności wynagrodzeń. W Stanach Zjednoczonych obserwujemy rosnącą dysproporcję między wynagrodzeniami pracowników sektora technologicznego a pracowników sektorów bardziej tradycyjnych. W krajach rozwijających się, gdzie sektor rolniczy jest dominujący, automatyzacja może prowadzić do masowej redukcji miejsc pracy, co z kolei wpływa na strukturę wynagrodzeń i nierówności społeczne.

Według badań McKinsey, do 2030 roku nawet 800 milionów miejsc pracy na całym świecie może zostać zautomatyzowanych. W tym kontekście, kluczowe staje się zrozumienie, w jaki sposób organizacje wdrażają i skalują technologie dzięki inteligentnej automatyzacji oraz zmierzenie wpływu tych działań na strukturę wynagrodzeń. Wprowadzenie nowych technologii może przynieść korzyści w postaci zwiększenia efektywności, ale jednocześnie może wpłynąć na zmniejszenie liczby tradycyjnych miejsc pracy.

W kontekście tych zmian, kluczowe staje się zrozumienie, jak państwa i organizacje mogą dostosować się do nowej rzeczywistości, tak aby korzyści były równomiernie rozłożone i aby unikać negatywnych skutków społecznych związanych z nierównościami wynagrodzeń. Od czasu pandemii rynki pracy na całym świecie – także i w Polsce – mocno się zmieniły. Część pracowników pozostała bowiem przy modelach pracy zdalnej lub hybrydowej, a pracodawcy wyraźnie przyspieszyli wdrażanie technologii automatyzacyjnych. Z kolei niedawny, dynamiczny rozwój generatywnej sztucznej inteligencji – z jej zaawansowanymi możliwościami języka naturalnego – jeszcze bardziej rozszerzył możliwości automatyzacji, dotykając jeszcze większą liczbę wykonywanych zawodów.

Według ekspertów, pandemia przyspieszyła trendy, które mogą utrzymać się już do końca dekady. Otóż zawody, które ucierpiały podczas spowolnienia gospodarczego, prawdopodobnie nadal będą się kurczyć. Obejmują one zwłaszcza obsługę klienta (sprzedawcy detaliczni, kasjerzy) – to w związku z rozwojem handlu elektronicznego – a także zawody wsparcia pracy biurowej (asystenci biurowi). Te ostatnie może wyeliminować przede wszystkim automatyzacja, ale także mniejsza liczba osób przychodzących fizycznie do biur.

Z kolei osoby wykonujące zawody związane z bankowością, ubezpieczeniami, sektorem prawniczym, zarządzaniem, opieką zdrowotną (pomocnicy i technicy medyczni oraz pracownicy wellness), transportem czy nauką i technologią – wszystkie te, które okazały się „odporne” na pandemię – będą mogły raczej spać spokojnie. Nawet mimo tegorocznych głośnych zwolnień w sektorze technologicznym w USA – długoterminowe zapotrzebowanie na specjalistów IT wśród firm różnej wielkości i z różnych sektorów, będzie się utrzymywać w miarę postępującej cyfryzacji gospodarki.

W kontekście tych zmian, kluczowe staje się zrozumienie, jak państwa i organizacje mogą dostosować się do nowej rzeczywistości, tak aby korzyści były równomiernie rozłożone i aby unikać negatywnych skutków społecznych związanych z nierównościami wynagrodzeń.

ZAGROŻENIA EKONOMICZNE ZWIĄZANE Z AUTOMATYZACJĄ

Potencjalne nierówności społeczne i ich wpływ na stabilność gospodarczą. 

Wprowadzenie technologii opartych na sztucznej inteligencji, takich jak modele językowe czy systemy uczenia maszynowego może przyspieszyć procesy zastępowania ludzi przez maszyny w wielu sektorach. Chociaż te innowacje przynoszą korzyści w zakresie efektywności, mogą jednocześnie zwiększać dysproporcje społeczne. Osoby pracujące w zawodach, które są łatwo zastępowalne przez technologie, zwłaszcza te o niższych kwalifikacjach, mogą napotkać trudności w adaptacji do nowego rynku pracy. Wzrastające dysproporcje mogą prowadzić do niestabilności społecznej, co z kolei może wpłynąć na kondycję gospodarczą kraju. Zmniejszenie popytu ze strony ludzi o niższych dochodach może hamować wzrost gospodarczy, a napięcia społeczne mogą odstraszać inwestorów.

b) Ryzyko dla sektorów gospodarki najbardziej narażonych na technologiczną transformację.

Sektory takie jak produkcja, transport czy obsługa klienta są szczególnie narażone na wprowadzenie technologii opartych na sztucznej inteligencji. Na przykład, chatboty oparte na modelach językowych mogą zastąpić pracowników działu obsługi klienta, a pojazdy autonomiczne mogą zastąpić kierowców. Zmniejszenie liczby miejsc pracy w tych sektorach może prowadzić do wzrostu bezrobocia w regionach, które są silnie związane z tymi branżami. Lokalne gospodarki, które opierają się na jednym dominującym sektorze, mogą doświadczyć recesji, jeśli nie będą w stanie się dostosować.

c) Wyzwania dla systemów emerytalnych i ubezpieczeń społecznych w erze cyfrowej.

W miarę jak technologie oparte na sztucznej inteligencji i uczeniu maszynowym zastępują tradycyjne miejsca pracy, liczba osób płacących składki na ubezpieczenia społeczne i emerytalne może się zmniejszyć. Systemy emerytalne w wielu krajach opierają się na modelu, w którym bieżące pokolenie pracujących finansuje emerytury dla obecnych emerytów. Zmniejszenie liczby osób płacących składki może prowadzić do deficytów w systemach emerytalnych. W dłuższej perspektywie, państwa mogą być zmuszone do przemyślenia sposobu finansowania tych systemów, aby zapewnić stabilność finansową i godne warunki życia dla przyszłych emerytów.

ROLA EDUKACJI I KOMPETENCJI W KSZTAŁTOWANIU PRZYSZŁOŚCI RYNKU PRACY

Edukacja, jako kluczowy element kapitału ludzkiego, ma bezpośredni wpływ na zdolność gospodarki do generowania dochodów i osiągania wzrostu gospodarczego. Współczesne badania, takie jak te przeprowadzone przez MDPI w Macedonii Północnej, wskazują na silny związek między inwestycjami w edukację a wzrostem PKB. W erze globalizacji, konkurencyjność gospodarki jest ściśle związana z jakością i dostępnością edukacji.

Jednakże, w obliczu technologicznej rewolucji, tradycyjne modele edukacyjne mogą nie być w stanie sprostać wymaganiom nowoczesnego rynku pracy, co może prowadzić do strat ekonomicznych. Jeśli absolwenci nie będą posiadać odpowiednich umiejętności, gospodarka może doświadczyć spadku produktywności i innowacyjności, co z kolei wpłynie na spadek dochodów narodowych.

Sektor edukacji sam w sobie jest również ważnym segmentem gospodarki, generującym znaczące przychody i zapewniającym miejsca pracy. Jeśli instytucje edukacyjne nie dostosują się do nowych realiów, mogą doświadczyć spadku wpływów z czesnego, co z kolei wpłynie na ich zdolność do inwestowania w badania i rozwój.

Aby przeciwdziałać tym zagrożeniom, sektor edukacji musi przejść transformację. Inwestycje w edukację cyfrową, programy nauczania skoncentrowane na umiejętnościach przyszłości oraz partnerstwa między instytucjami edukacyjnymi a sektorem prywatnym mogą przynieść znaczące korzyści ekonomiczne. Poprzez dostosowanie się do potrzeb rynku pracy, edukacja może stać się ważnym narzędziem w dążeniu do zrównoważonego wzrostu gospodarczego.

W kontekście finansowym, inwestycje w edukację przynoszą wielokrotne korzyści. Wykształcona siła robocza jest bardziej produktywna, co przekłada się na wyższe dochody i większe wpływy podatkowe dla państwa. Ponadto, nowoczesna edukacja może przyciągnąć inwestycje zagraniczne, co dodatkowo stymuluje gospodarkę.

Podsumowując, edukacja jest nie tylko narzędziem rozwoju osobistego, ale również kluczowym czynnikiem ekonomicznym, który może przyczynić się do stabilności finansowej i wzrostu gospodarczego kraju. W obliczu dynamicznych zmian technologicznych i gospodarczych, inwestycje w edukację są nie tylko pożądane, ale wręcz niezbędne dla przyszłości każdej gospodarki. 

PODSUMOWANIE I REKOMENDACJE 

Automatyzacja i technologiczna rewolucja, której obecnie doświadczamy, mają różne skutki dla różnych regionów świata. Wpływ na wynagrodzenia, struktury zatrudnienia i ogólną kondycję gospodarczą jest zróżnicowany i zależy od wielu czynników, takich jak poziom rozwoju, struktura gospodarki czy polityka państwa. Indie stanowią fascynujący przypadek. Jako kraj o młodej populacji i rosnącej gospodarce, Indie mają potencjał do wykorzystania automatyzacji w celu przyspieszenia wzrostu. Jednakże, aby to osiągnąć, kluczowe będzie inwestowanie w edukację i szkolenia, które przygotują siłę roboczą do nowych, bardziej zaawansowanych ról. Chiny, jako światowy lider w produkcji, stoją przed wyjątkowym wyzwaniem. Automatyzacja w sektorze produkcyjnym może prowadzić do znaczącej redukcji miejsc pracy. Jednakże, Chiny mają również potencjał do stania się liderem w dziedzinie zaawansowanych technologii, jeśli zainwestują odpowiednio w badania i rozwój oraz w edukację. Europa Środkowa posiada dobrze wykształconą siłę roboczą i jest strategicznie położona. Aby skorzystać z korzyści płynących z automatyzacji, region ten musi promować innowacje i tworzyć środowisko przyjazne dla przedsiębiorczości. W przeciwnym razie, może doświadczyć stagnacji gospodarczej i spadku wynagrodzeń w sektorach najbardziej narażonych na automatyzację. 

Ameryka stoi przed wyzwaniem zrównoważenia swojej zróżnicowanej gospodarki. Wprowadzenie automatyzacji w sektorach takich jak produkcja czy transport może prowadzić do spadku wynagrodzeń w tych branżach. Jednakże, inwestycje w technologie informacyjne, biotechnologię czy odnawialne źródła energii mogą przynieść nowe, dobrze płatne miejsca pracy.

Wielka Brytania, w obliczu wyzwań związanych z Brexitem, musi przemyśleć swoją strategię gospodarczą. Automatyzacja może być szansą na zwiększenie produktywności i konkurencyjności, ale tylko wtedy, gdy będzie wspierana odpowiednią polityką edukacyjną i inwestycjami w badania i rozwój.

W obliczu postępującej automatyzacji, wiele tradycyjnych zawodów, takich jak kierowcy czy pracownicy produkcji, może stać się zbędnych. Dla tych, którzy stracą pracę, kluczem do przetrwania na rynku pracy będzie zdolność do adaptacji i przekwalifikowania. Zamiast sugerować, że wszyscy powinni stać się ekspertami w dziedzinie sztucznej inteligencji, państwa powinny promować programy szkoleniowe skierowane do osób w średnim wieku i starszych, które skupiają się na umiejętnościach bardziej odpornych na automatyzację. Programy socjalne, takie jak tymczasowe zasiłki dla bezrobotnych, mogą pomóc w przejściowym okresie, podczas gdy długoterminowe rozwiązania, takie jak wsparcie dla przedsiębiorczości czy programy przekwalifikowania, mogą pomóc w integracji tych osób z nowym rynkiem pracy.

Artykuł powstał w ramach Regionalnego Ośrodka Debaty Międzynarodowej w Katowicach, dofinansowanego ze środków Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Publikacja wraża jedynie poglądy autora i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP.